E, de letter E
Wordt in de elektro(nica)techniek gebruikt voor de
elektrische spanning, naast de letter U.
Bij een (lichtnet) aansluiting betekent het veelal "Earth"
of Ned: aarde. De aansluiting voor de veiligheids aarde.
E-reeks, E6, E12,
E24 etc.
Standaard reeksen voor de waarden van o.m. weerstanden en
condensatoren.
Deze reeksen komen voort uit de tolerantie waarmee die
componenten gemaakt worden. Het heeft weinig zin om
weerstanden met +/- 10% te maken in een reeks nominale
waardes die in stapjes van 1% gaat. De tolerantie gebieden
zullen elkaar ruim overlappen.
Zo zijn de volgende reeksen gestandaardiseerd: (het zijn
meetkundige reeksen met een ongeveer constante verhouding.
Het getal achter de E geeft aan in hoeveel stapjes een
decade (factor 10) verdeeld is.
E6: 1, 1.5, 2.2, 3.3, 4.7, 6.8
E12: 1, 1.2, 1.5, 1.8, 2.2, 2.7, 3.3, 3.9, 4.7, 5.6, 6.8,
8.2
E24: 1, 1.1, 1.2, 1.3, 1.5, 1.6, 1.8, 2.0, 2.2, 2.4, 2.7,
3.0, 3.3, 3.6, 3.9, 4.3, 4.7, 5.1, 5.6, 6.2, 6.8, 7.5, 8.2,
9.1.
Soms hanteert men voor E24 een subset van de E48
reeks: 1, 1.1, 1.21, 1.33, 1.47, 1.62, 1.78, 1.96,
2.15, 2.37, 2.61, 2.87, 3.16, 3.48, 3.83, 4.22, 4.64, 5.11,
5.62, 6.19, 6.81, 7.50, 8.25, 9.09.
Er is ook nog een E48, een E96 en een E192 reeks, maar die
kom je audio techniek niet gauw tegen.
Condensatoren zitten vaak in een grove reeks, omdat die niet
gemakkelijk met een zeer kleine tolerantie gemaakt kunnen
worden.
Echo
In een wat grotere ruimte kan er door reflectie een
geprononceerd vertraagd geluid ontstaan. We noemen dit echo.
Indien het (multipel) gereflecteerde geluid gelijkmatig
uitsterft noemen we het galm of nagalm.
Eddy-current
Ook: Wervelstromen. Genoemd naar ene meneer Eddy die het
verschijnsel (denk ik) ontdekt en/of beschreven heeft.
Als een wisselend magneetveld een geleidende plaat ontmoet
zullen er in die plaat wervelstromen gaan lopen die het
magneetveld ten dele neutraliseren. Dit effect helpt bij het
afschermen van magnetische wisselvelden, ook als het
afschermmateriaal niet magnetiseerbaar is zoals aluminium of
koper. Anderszijds zijn wervelstromen een beruchte bron van
verliezen in transformatoren, elektromotoren en generatoren.
Ook beperkt het onder omstandigheden de afscherming van een
"Kooi van Faraday"
De werking van Inductie-kookplaten berust op wervelstromen
die in de bodem van de pan opgewekt worden en daar warmte
veroorzaken.
In sommige luidspreker chassis' wordt het principe
doelbewust gebruikt om een betere demping te krijgen van de
eigen resonanties. De wervelstromen ontstaan nl. net zo goed
wanneer een metalen plaat (of ring) beweegt in een
magneetveld.
Effectieve waarde
De amplitude van een zuiver sinusvormige wisselstroom of
spanning kan op verschillende manieren aangegeven worden:
- De piekwaarde: De waarde op de top van de sinus.
- De gemiddelde waarde : Dit is het gemiddelde van de
stroom/spanning als alle negatieve delen van de golf
positief zouden zijn. Het is 0.64 maal de piekwaarde.
- De effectieve waarde: Dit is de waarde van een
gelijkstroom of spanning die in een zuivere weerstand
dezelfde warmte opwekt als de gegeven wisselstroom. Hierbij
wordt er rekening mee gehouden dat de warmte ontwikkeling
evenredig is met het kwadraat van de momentane spanning of
stroom. De effectieve waarde is 0.707 maal de piekwaarde.
Bij afwijkende golfvormen zijn de verhoudingen tussen
effectieve, gemiddelde en piek-waarde doorgaans anders.
Zie ook RMS en TRUE-RMS.
Eindversterker
Versterker die het vermogen levert aan de luidsprekers.
Veelal samengebouwd met een Voorversterker en/of een
Regelversterker, maar soms zitten de eindversterkers in de
luidsprekerkast..
Elco, elko
Elektrolytische condensator.
Condensator waarbij het dielëctricum ontstaan is en in stand
gehouden wordt door een elektrolyt, dat is een min-of-meer
vloeibare elektrische geleider.
Elektreet
Een kunststof waarin een permanent elektrisch veld is
aangebracht, vergelijkbaar met het magnetisch veld van een
(permanente) magneet.
De meest bekende toepassing is die in de "elektreet
microfoon" Vaak toegepast in telefoontoestellen en
video/foto camera's.
Elektrolyt
Een vloeistof waarin elektronen vrij kunnen bewegen. Het
gaat meestal om eenvoudige zuren of basen, waarbij het zuur
of de base gesplitst is in positieve en negatieve ionen.
Een typisch voorbeeld is accuzuur.
We spreken ook van een elektrolyt als we een elektrolytische
condensator bedoelen.
Elektronen
Onderdelen van het atoom. Dragers van de elektrische stroom.
Het elektron heeft een massa van 9.1*10-28 gram
en een negatieve elektrische lading van 1.6*10-19
Coulomb.
Dat betekent dat er bij een stroom van 1 Ampere ca. 6.25 *1018
elektronen per seconde door de draad gaan. Dat is zes maal
miljoen maal miljoen maal miljoen
Elektronen worden aangetrokken door positieve elektrische
ladingen. Negatieve elektrische ladingen stoten elektronen
af.
Elektronen spelen de hoofdrol in alle elektrische
verschijnselen en in alle chemische verbindingen.
Er bestaat
ook een anti-elektron, dat is een deeltje met exact dezelfde
eigenschappen als het elektron, behalve dat de elektrische
lading positief is. Dit "positron" speelt een essentiele rol
in de PET scanner voor stofwisselings onderzoek in
ziekenhuizen.Als een elektron en een postron elkaar
ontmoeten elimineren ze elkaar en blijft er alleen een
rontgenstraal over. Het positronische brein van Isaac
Asimov' robots is natuurlijk science fiction.
Elektronenbuis
Element voor het versterken van elektronische signalen.
Werking: In een vacuum gezogen meestal glazen buis bevindt
zich een dunne metalen buis, de kathode, die d.m.v. een
gloeidraad verhit wordt. Hierdoor zendt de kathode
elektronen uit.
Rondom de kathode bevindt zich een metalen cylinder, de
anode. Deze staat op een positieve elektrische spanning, en
vangt daardoor de elektronen van de kathode op: er gaat een
elektrische stroom lopen.
Tussen anode en kathode bevindt zich een rooster, een
metalen elektrode met relatief grote openingen. Kleine
spanningsverschillen op het rooster veroorzaken relatief
grote veranderingen in de anodestroom.
Zie het rooster maar als de kraan in een hogedruk
waterleiding, waarmee de waterstroom met weinig moeite
geregeld kan worden.
Tot ca. 1950 waren elektronen buizen de enige motoren van de
elektronica. Na die tijd zijn ze geleidelijk aan op bijna
alle fronten vervangen door Halfgeleiders, omdat die veel
goedkoper, betrouwbaarder, kleiner en zuiniger met energie
zijn.
Voor de geluidskwaliteit maakt het niet uit of een
versterker met elektronenbuizen of met halfgeleiders
(transistoren) uitgerust is. Buizenversterkers zijn wel veel
duurder.
Elektronen buizen komen met een verscheidenheid aan aantal
roosters. De Triode heeft drie elementen, kathode, rooster
en anode. De Tetrode heeft een extra rooster: het
schermrooster, tussen het stuurrooster en de anode, dat
meestal op een constante positieve spanning gezet wordt. De
Penthode heeft tussen de anode en het schermrooster nog een
z.g. remrooster.
De Hexode en de Heptode, met 4 en 5 roosters werden gebruikt
als mengbuis (mixer) in super-heterodyne ontvangers. Van de
Septode ken ik geen toepassing.
De Octode is wel de buis met de meeste roosters en werd
gebruikt als zelf-oscillerende mengbuis (mixer) in super
heterodyne ontvangers.
Elektronica vs. Elektrotechniek. Wat is het
verschil?
Ik hanteer het volgende onderscheid:
Elektrotechniek houdt zich bezig met energie opwekking en
distributie en eenvoudige signalering (alarmbellen en
zo)
Elektronica concentreert zich op de eigenschappen en
toepassing van actieve of versterkende elementen zoals
transistoren, geintegreerde circuits en elekronen buizen en
op de kwaliteit van signalen die daardoor vloeien of
behandeld worden.
Deze vakgebieden overlappen elkaar hier en daar, zodat het
onderscheid soms niet zo scherp is. Voor werkers in het ene
gebied is het vaak nuttig om ook wat van het andere gebied
te weten.
Electrosmog
Een wat tendentieuze voorstelling van de "mist" van
elektromagnetische velden die ons omringt. Als we die
signalen inderdaad konden zien zou het er eerder uitzien als
de (overweldigende) aanblik van de lichtjes van een
mega-stad met wolkenkrabbers en zo op een heldere nacht.
De meest voorkomende bronnen van deze "vervuiling" zijn PC's
en mobile telefoons. Niet omdat ze zo sterk stralen, maar
omdat er zoveel zijn.
Er is maatschappelijke ongerustheid over de invloed op de
gezondheid, maar in de meeste gevallen is de invloed
volstrekt verwaarloosbaar. Een langdurig gesprek via een
mobile telefoon levert een verwarming van een paar tiende
graad op in de omgeving van het oor. Dat is minder dan de
verwarming die ontstaat als je dat oor een poosje afdekt met
je hand, of als je op 1 oor op je kussen ligt.
Elektrostaat
Een luidspreker die werkt volgens het elektrostatische
principe. Elektrostaten geven doorgaans een zeer goede tot
uitzonderlijk goede geluidsweergave. In de koop-sector zijn
ze tamelijk duur, maar er zijn voor een handige knutselaar
zelfbouw mogelijkheden voor een handvol honderdjes.
Zie het hoofdstuk
over elektrostaten.
Elektrostrictie
Een eigenschap van sommige stoffen. Als er over zo'n stof
een elektrische spanning aangelegd wordt verandert de vorm
ervan.
Het meest bekend is het Piezo-elektrisch effect. Maar
recentelijk zijn ook een aantal kunststoffen ontwikkeld die
zulke effecten vertonen.
Op het gebied van luidsprekers mogen we daarvan wel iets
verwachten in het komende decennium. Zoek op internet eens
met de zoekterm "Artificial Muscles"
Eloxeren
Een oppervlakte behandeling voor v.n.l. aluminium. Het
proces bestaat uit het afbeitsen van een bepaalde laagdikte,
gevolgd door het elektrolytisch laten aangroeien van
evenveel aluminium oxide.
Eloxeer lagen kunnen in allerlei kleuren gemaakt worden.
De meeste eloxeer-lagen zijn elektrisch isolerend. Bij
onderdelen die goed geleidend met elkaar verbonden moeten
worden moet d.m.v. plaatselijk afplakken voorkomen dat er
een laag ontstaat, of de eloxeerlaag moet plaatselijk
verwijderd worden of door bijv. een kartelring doorgedrukt
worden.
Om niet
audio-gerelateerde redenen heb ik een artikel gemaakt over
het anodiseerproces. Zie http://www.janbeeprojects.nl/Anodiseren/Anodiseren.htm
EM-velden
Elektro-magnetische velden.
Vóór pakweg 1800 werden elektriciteit en magnetisme als
volstrekt aparte verschijnselen gezien. Het was de Franse
André-Marie Ampère die als eerste constateerde dat de
elektrische stoom de veroorzaker van het magnetische veld
is. Later gaf de Schotse James Clerc Maxwell een gedegen
wiskundige onderbouwing van de interactie tussen
magnetische en elektrische verschijnslen. De "vergelijkingen
van Maxwell" worden wel gezien als de eerste stap op weg
naar de "grote unificatie" oftewel de "theorie van alles"
EMC
Elektro- Magnetische Compatibiliteit, oftewel de mate waarin
elektrische apparaten elkaar niet storen.
Er bestaan wettelijk voorgeschreven normen en meetmethodes
voor ongeveer alle denkbare apparatuur. Deze normen
schrijven voor hoeveel storing een apparaat naar z'n
omgeving mag uitsturen (emissie), en tegen welk nivo van
storing een apparaat bestand moet zijn (immuniteit: normaal
blijven functioneren c.q. niet stuk gaan of onveilig worden)
Deze normen omvatten radiogolven, storing die via kabels en
lichtnet overgedragen kan worden, en statische ontladingen
(ESD).
Zie de hoofdstukken over storing en EMC
EMK
Elektro Motorische Kracht. Een wat ongelukkige uitdrukking
voor de spanning die bijv. een draaiende elektromotor of een
bewegende luidspreker opwekt, simpelweg door die beweging.
Bij luidsprekers "ziet" de luidspreker de lage impedantie
van de versterker. Daardoor gaat er een stroom lopen die de
eigenmachtige beweging van de luidspreker dempt. De
luidspreker wordt zo gedwongen om alleen te bewegen volgens
wat de versterker aangeeft. Zie het hoofdstuk over Luidspreker
Demping
Engels, de Engelse
taal.
Er is in de "High end HiFi" wereld een sterke tendens om
allerlei uitdrukkingen waarvoor goede Nederlandse woorden
bestaan in het Engels te zeggen.
Het klinkt wel stoer en duur, en je bewijst dat je "erbij
hoort". Fabrikanten maken er ook dik gebruik van. Voor een
"Interlink" moet je bijv. veel meer betalen dan voor een
"Signaalkabeltje".
Ik probeer op deze website (Ned: webstek) zoveel mogelijk de
Nederlandse begrippen te gebruiken en/of vertalingen te
geven, tenzij het om algemeen ingeburgerde begrippen gaat.
EP
Extended Play. Zie Grammofoonplaat.
Epsilon (griekse
letter)
Aanduiding van de diëlectrische constante. Eigenschap van
een isolatie materiaal, in het bijzonder het isolatie
materiaal in condensatoren.
We gebruiken een getal voor lucht en een getal dat aangeeft
hoeveel groter de epsilon is voor een isolatie materiaal.
Die voor lucht is 8.854 E-12 Farad per meter, dit noemen we
de absolute diëlectrische constante. Gebruikelijke isolatie
materialen in kabels en zo hebben een relatieve epsilon
tussen 1 en ca. 6, maar in (keramische) condensatoren komen
wel waardes voorbij 10000 voor.
Materialen met een hoge epsilon hebben het voordeel dat een
condensator met een bepaalde capaciteit kleiner van
afmetingen is, maar vaak zijn de temperatuur
afhankelijkheid, de verliezen bij hoge frequenties en andere
onaangename eigenschappen ook sterker.
Equalizer
Een apparaat om een slechte frequentie overdracht "recht te
trekken"
Zo'n ding doet een soort klankregeling, maar dan in 5 tot 12
of meer verschillende frequentie gebieden. Het is meestal
een platte kast met veel schuifregelaars.
In HiFi kringen wordt het gebruik van equalizers met grote
argwaan bekeken, omdat het meestal betekent dat je probeert
de gebreken van slechte luidspreker systemen te verdoezelen.
Erg
Een ouderwetse maat voor energie. Wordt nog wel eens
gebruikt in de deeltjes fysica. 1 Erg = 10-7
Joule.
Zie Joule
ESR
In verband met een condensator bedoelt men de "Effective
Series Resistance", of de effectieve serie weerstand.
Geen enkele praktische condensator is perfect, ze komen
allemaal met een beetje serie weerstand en zelfinductie.
Zowel die weerstand als de zelfinductie manifesteert zich
als een schijnbare serieweerstand die frequentie afhankelijk
is.
In de audio elektronica is de ESR bijna altijd onbelangrijk,
omdat we condensatoren vrijwel nooit zo toepassen dat ze een
extreem kleine weerstand of impedantie moeten hebben.
In de zeldzame gevallen dat dat wel nodig is kun je door het
paralell schakelen van verschillende types condensatoren met
bijpassende waardes een lage ESR bereiken over een zeer
groot frequentie bereik.
Ether (2 betekenissen)
Een desinfecterende en verdovende vloeistof of -damp die
vroeger veelvuldig in ziekenhuizen gebruikt werd. Dit spul
wordt tegenwoordig niet meer gebruikt wegens de bijwerkingen
(hoofdpijn) en het explosie gevaar van lucht-ether mengsels.
In de begintijd van de radio werd er verondersteld dat radio
golven zich voortplanten via een niet-waarneembaar medium
dat toen "ether" gedoopt werd. Later is er vastgesteld dat
radio golven zich net als alle andere elektromagnetische
golven voortplanten door het vacuum en de meeste
niet-geleidende stoffen; Er is geen speciale tussenstof
nodig voor het transport. De "ether" is in deze zin een
fictie.
In verband met de voortplanting van radio golven is de term
"ether" echter nog steeds in zwang als spraakgebruik; "Via
de ether" duidt op ontvangst van "terresteriale" (dus op de
aarde staande) zenders, als tegenstelling tot ontvangst via
kabelnetwerken, internet en sateliet zenders. Dat laatste is
weer inconsequent want dat gaat wel "door de lucht".
eV
Elektron Volt. Een energie-maat die in de natuurkunde vaak
gebruikt wordt. Het is de energie die een elektron meekrijgt
als het een spanningsverschil van 1 Volt doorloopt.
1 eV = 1.6 10-19 Joule. Zie Eenheden.
Expander
Een apparaat of elektronisch circuit dat de dynamiek (het
verschil tussen hard en zacht) vergroot.
Zie ook: Compressor.